Als kind begreep ik niet wat er gebeurde
De openingsscène van de film 'La forêt de mon père' toont een vader met zijn drie kinderen, spelend in het bos. Warmte, samenhorigheid, respect en vertrouwen zijn de sleutelwaarden waaraan je denkt. Tot papa het bos in stapt en zijn kinderen vol onbegrip, verdwaasd, verloren en bang achterlaat. Het is een bos zonder rechte paden, een wirwar van struiken en bomen – zoals het hoofd van de vader die psychosegevoelig is en regelmatig verdwijnt uit de realiteit. Met de ogen van de 15-jarige Gina kijken we naar het parcours van de vader en zijn gezin. De film vertrekt vanuit de eigen ervaringen van scenaristregisseur Vero Cratzborn: “Ik groeide op in wat de waanzin heet, die vreemde ziekte waaraan mijn vader levenslang lijdt. Als kind was waanzin voor mij de normale toestand”.
Vero Cratzborn groeide op als oudste in een gezin met vijf kinderen. Haar vader kampte met een ernstige problematiek van psychotische periodes. Ze draaide vroeger een aantal korte documentaires rond het familieleven. Nu is er haar eerste langspeelfilm La forêt de mon père (2019). Daarvoor schreef ze het scenario en voerde ze de regie.
Vero: “Ik woonde niet aan de rand van een bos zoals Gina in de film. Ik groeide op in Eupen, mijn vader werkte aan de grens met Duitsland. Ons leven was een opeenvolging van periodes waarin alles supergoed liep en we genoten van de warmte in het gezin, afgewisseld met heel zware periodes. Papa was dan opgenomen en mijn moeder ging daaronder gebukt. Op die momenten viel er veel verantwoordelijkheid in het gezin op mij omdat ik de oudste was. Ik moest veel helpen, met momenten was er geen plaats meer voor andere dingen.”
Angst en onrust
“Ook op school werkte dat door. Iedereen wist daar van de problemen van mijn vader. Het gevolg? De andere kinderen in de klas waren bang om naast mij te komen zitten. Ze waren bang dat er een besmettelijke ziekte in het gezin zweefde die ook op hen kon overslaan. Ik kreeg ook geen uitnodigingen voor verjaardagsfeestjes. Dat kwam hard aan, want de patiënt is ziek, maar zijn omgeving niet. Ik wilde echt niet praten over wat er thuis gebeurde. Ik wilde spelen, dingen naast de ziekte van vader beleven. Die reacties maakten mij – en ons hele gezin – onrustig. Al besef ik nu dat veel mensen zich met de beste bedoelingen zorgen maakten over ons. Daar bovenop was er het bijna totale gebrek aan informatie vanuit het psychiatrische ziekenhuis, zonder diagnose, zonder inzicht in het ziekteproces, vaak zelfs zonder contact met vader. Met als gevolg: frustratie en hulpeloosheid. Dat vergrootte onze onrust alleen maar.”
“Ik heb me altijd om mijn vader bekommerd. Soms te intens zelfs. Het gezin draaide rond de ziekte, niet rond ons, de kinderen. Op een bepaald moment werd het me te veel. Ik had nood aan iemand die me vertelde: het is allemaal jouw fout niet. Ik ben alleen gaan wonen, gaan studeren. Ik had nood om afstand te nemen van ons gezin. Maar die onrust blijft. Je weet dat het psychische geen besmettelijke ziekte is, maar toch leeft die bezorgdheid als je zelf kinderen krijgt. Gelukkig is iedereen in mijn gezin kerngezond. Maar het blijft een zware last op mijn schouders waar ik niet onderuit kom. Gewoon als ik met vakantie ben en de telefoon rinkelt … meteen piekt de onrust.”
Kille afstand
Een van de rode draden in de film? De kille muur van afstand waarop de moeder en het gezin stoten bij elk contact met de psychiatrie. De wanhoop van de familie die keer op keer contact blijft zoeken met hun familielid van wie ze houden, maar verlamd raakt door de onmacht tegenover de wereld van zorgverstrekkers die niet willen spreken, geen uitleg willen geven. Het verbod op contact met de patiënt ook. Herkenbaar voor veel leden van Similes.
Dochter Gina probeert in de film permanent door die muur heen te breken. De film toont een weinig positief beeld van de psychiatrie: een muur van stilte, afstand, negeren, platspuiten. Vero: “Ik heb al veel nabesprekingen gehad met zorgverstrekkers. Die zeggen me dan: ‘Ja, dertig jaar geleden was dat zo, maar nu loopt dat beter’. Op sommige plaatsen is er inderdaad verbetering, maar in veel ziekenhuizen beperkt de aanpassing zich tot een likje verf en nieuwe meubels.
En het excuus: ‘we hebben te weinig tijd om met de familie van patiënten in gesprek te gaan’. Maar die persoonlijke aandacht is toch zo belangrijk – de familie wil weten: heeft mijn man goed geslapen? Hoe voelt mijn dochter zich vandaag?”
Verloren
Vero Cratzborn wilde een film vanuit haar ervaring: “Maar ik wilde niet mijn verhaal brengen. Ik wilde het opentrekken. Mijn film gaat veel breder: over een meisje die houdt van haar uitzonderlijke vader. Zo was ik ook: ik begreep niet wat er gebeurde, ik schaamde me en voelde me schuldig. Maar ik zag mijn vader heel graag. Ik wilde hem bij ons. Ik gebruik het bos als metafoor. In mijn bos is er geen enkele rechte weg. Het is zoals dat bos binnenin, het struikgewas waarin mijn vader verdwaalde. Dat bos is een toevluchtsoord, het brengt kalmte, maar ook onrust als ’s nachts alle vormen grillig bewegen. En je kunt erin verloren lopen.”
“Iedereen in ons gezin reageerde anders op de situatie, vanuit het eigen aanvoelen. Zeker mijn broers reageerden anders dan ik. Eén broer heeft jarenlang alle contact met vader geweigerd. Tot hij mijn film zag en terug contact nam. Mijn ouders zijn nog altijd samen en ze hebben nu tien kleinkinderen. Papa blijft geregeld hervallen. Er was zelfs een diepe crisis na zijn pensionering. Zijn werk hielp hem om met zijn ziekte te leven. Plots was er een grote leegte, het ritme was uit zijn leven.
Als het werk wegvalt, is het gevoel dat je je nuttig inzet voor de samenleving weg. Dat heeft tot een heel grote crisis geleid zo’n zes maanden na zijn pensionering. Al organiseert mama hun leven nog altijd met veel regelmaat.”
Playlist papa
“Ik heb nog altijd een heel goede vertrouwensband met mijn vader. Soms kan hij weer een tijd niets meer. Ik kan hem weer op het spoor helpen, hem moed geven. Ik zeg hem dan: ‘Ik voel dat je nog levensdrang hebt. En wees gerust: ik blijf je opzoeken.’ Ik heb op mijn IPhone ook een ‘Playlist Papa’ met al zijn lievelingsliedjes. Dan ga ik naar het ziekenhuis en neem hem mee naar buiten. We gaan op een bank zitten en ik speel zijn liedjes keihard. De dag daarna gaat het dan altijd beter met hem.”
“De hele familie is naar mijn film komen kijken. Mijn ouders zijn heel trots op mij. Mijn moeder heeft bij de nabespreking op de première ook het woord genomen. De film helpt haar om te praten over wat ze heeft doorgemaakt, en versterkt ons samenhorigheidsgevoel. Met mijn film nodig ik de kijkers uit om ook hun verhaal te vertellen. Ik hoop dat mijn film ook mijn boodschap van hoop uitstraalt.”
Alle informatie over de film vind je op www.laforetdemonpere.be.
Op woensdag 26 januari vertoont Similes in samenwerking met Café P de film in Sint-Niklaas. Praktische info vind je hier.
