Meer familie impact van bij de start
In november 2021 ging Similes van start met Familie Impact!, een ideeënlabo voor een familiebetrokken geestelijk gezondheidsbeleid. In elke provincie wisselden naastbetrokkenen ervaringen uit en brainstormden ze over de rol van familie en naasten bij de start van een opname of behandeling in de GGZ.
De familiereflex
Inspiratiebron voor de eerste bijeenkomsten was de Familiereflex, een multidisciplinaire richtlijn (MDR) die hulpverleners in de GGZ wil motiveren om naasten beter te betrekken. Daisy Nauwelaers en Kim Steeman van het Familieplatform gaven toelichting over de inhoud en vertelden hoe ze via infosessies, vormingen en coaching op maat hulpverleners helpen om deze MDR in de praktijk te brengen. Twee vragen vanuit de deelnemers, kwamen telkens terug: In welke mate is de MDR bindend en hoe worden naasten gedefinieerd?
De MDR installeert vooral een nieuwe basishouding in de GGZ. Het is niet bedoeld als een strikt te volgen bundeling van aanbevelingen. Het helpt zorgverleners en voorzieningen een meer kwaliteitsvolle zorg te realiseren. Het Familieplatform hoopt dat de toepassing van deze richtlijn in de toekomst deel uitmaakt van het toezicht door de Zorginspectie van de Vlaamse overheid zoals dat ook bij de MDR voor de detectie en behandeling van suïcidaal gedrag gebeurde.
De MDR hanteert een ruime definitie van naasten. Een naaste is iemand uit de directe omgeving waarmee de psychisch kwetsbare een sociale en emotionele band heeft. Ook een goede vriend, collega, een belangrijke tante of buur, zijn naasten. Kortom, het zijn mensen uit verschillende contexten.
Een goede familiestart
Op de eerste bijeenkomsten van Familie Impact! wisselden zowel naastbetrokken ouders, kinderen,
partners, hulpverleners en broers en zussen ervaringen uit over de start van een opname of behandeling in de GGZ. Verschillende naasten hadden het gevoel alsof ze geen rol meer speelden in het leven van de persoon die werd opgenomen of behandeld. Naastbetrokkenen hebben vanaf de start nood aan informatie, een gevoel van veiligheid, verbinding en een luisterend oor. Na lange tijd zelf voor alle zorg in te staan, moet je als naaste uiteindelijk de zorg uit handen geven. Wanneer je dan als familielid niet gezien, gehoord of geïnformeerd wordt, voel je je ongerust en is het moeilijk om te investeren in je eigen herstelproces. Als naastbetrokkene wil je met een gerust hart naar huis gaan.
Vanaf de start van een opname of behandeling van iemand met een psychische kwetsbaarheid, is het belangrijk om familie te zien, vriendelijk te onthalen en bejegenen, te informeren, te ondersteunen en te betrekken in het zorgtraject. Tijdens de eerste bijeenkomsten over heel Vlaanderen van Familie Impact verzamelden we volgende aanbevelingen voor een goede familiestart.
Familie zien
- Spreek ons van bij het begin aan. Begroet ons en vraag ons wie we zijn.
- Vraag standaard naar de familieleden en naasten van de patiënt. Denk hierbij aan ouders, (ex-)partners,
schoonouders, kinderen, broers, zussen, tantes of ooms, vrienden en collega’s.
- Leg uit waarom het betrekken van naasten belangrijk is indien de patiënt contact met familie weigert, en herbevraag met regelmaat de wil tot contact. Vraag waarom hij/ zij contact met familie weigert en help hem terug verbinding te maken. Contact met familie kan een voorwaarde zijn voor het hersteltraject van de patiënt.
- Neem de rol van vertrouwenspersoon serieus. Bevraag standaard bij elke opname of een naaste deze rol op zich neemt of wijs op het recht om dat te doen.
- Erken onze rol als mantelzorger en partner in de zorg. Bedank ons voor onze zorgen tot nu toe.
Familie onthalen en vriendelijk bejegenen
- Gebruik alledaagse en begrijpbare taal en praat respectvol over de patiënt.
- Communiceer helder, eerlijk en transparant.
- Communiceer van mens tot mens. Wij begrijpen dat hulpverleners het ook moeilijk of druk hebben en fouten
kunnen maken. - Onthaal ons warm en persoonlijk. Vraag hoe het met ons is.
- Wees vriendelijk en spoor ons aan om vragen te stellen.
- Stel je open en oprecht op. Luister naar ons verhaal.
- Geef ons de kans om de patiënt te helpen installeren op de kamer.
- Geef ons de tijd en ruimte om afscheid te nemen van onze naaste.
- Maak tijd voor een gesprek met ons in een aparte maar gezellige ruimte met een tas koffie en een doos Kleenex op tafel waar we niet gestoord kunnen worden.
- Stel ons gerust. Geef ons het gevoel dat onze naaste in veilige handen is.
- Zeg ons dat we even de situatie kunnen loslaten en tijd voor onszelf mogen nemen. Moedig ons aan om gewone dingen te doen.
Familie informeren
- Geef ons informatie over psychische klachten (psycho-eduatie) individueel en op maat. Zeg ons hoe we het best met ons psychisch kwetsbaar familielid kunnen omgaan. Ook als we beter even geen contact hebben. Zeg ons wat we kunnen en mogen doen om onze naaste te helpen.
- Deel op jullie website jullie visie op familie betrekken.
- Stel jullie werking en de leden van het team aan ons voor via een brochure of infopanelen op de afdeling. Vermeld ook de bezoekuren.
- Geef ons een korte rondleiding op de afdeling. Zo kunnen we ons een beter beeld vormen. Dit helpt bij een later gesprek met onze naaste.
- Deel informatie over het ziektebeeld, de aandoening of diagnose met respect voor de toestemming van de patiënt en het beroepsgeheim.
- Deel (nietpersoonsgebonden) informatie die je kan en mag delen. Zeg waarom bepaalde info niet kan worden gedeeld.
- Licht het verloop van de opname toe in een gesprek of via een brochure.
- Beschrijf het herstelproces, benoem de mogelijke stappen naar herstel.
- Laat ons weten wanneer onze naaste in isolatie zit.
- Deel met ons het dagschema of de weekplanning. We hoeven niet alles tot in detail te weten maar het helpt ons om verbinding te maken met onze naaste wanneer we hem/haar spreken.
- Een korte dagelijkse briefing via een chatbox of ander digitaal platform over onze naaste kan ons bij de start van een opname helpen.
- Maak van de bij de start duidelijk wat de procedures
zijn in bepaalde situaties, bv. wanneer onze naaste de opname zou stopzetten.
Familie ondersteunen
- Verwijs standaard door naar familieorganisaties zoals Similes en hun lotgenotencontacten.
- Geef ons emotionele ondersteuning meteen na de opname door ons te vragen hoe het met ons gaat en een luisterend oor te bieden. Idealiter is er een familie-ervaringsdeskundige bij wie we even onze emoties de vrije loop kunnen laten.
- Geef ons een vast persoon als aanspreekpunt. Dit kan een familie-ervaringsdeskundige zijn of de persoonlijke begeleider van de patiënt. Zeg ons hoe en wanneer we deze persoon kunnen aanspreken.
- Geef ons een vast moment waarop de dienst telefonisch bereikbaar is en een medewerker beschikbaar is om vragen te beantwoorden.
Familie betrekken in zorgtraject
- Neem standaard binnen de 24u na de opname contact met ons op.
- Nodig ons zo snel mogelijk na de opname uit voor een intakegesprek. Indien dit niet meteen fysiek kan,
neem telefonisch met ons contact op. - Plan een gesprek met ons in op een moment dat voor ons past, bijvoorbeeld na de werkuren, en liefst met meer dan één familielid.
- Neem voldoende tijd voor het gesprek en geef ons voldoende kansen om vragen te stellen. Het
gesprek zou bijvoorbeeld een halfuur kunnen duren waarna de hulpverleners en familie een kwartier krijgen om apart te overleggen en daarna terug samenkomen om elkaar nog vragen te kunnen stellen. - Plan met ons een apart gesprek in maar ook een gesprek samen met de patiënt.
- Vraag naar onze band met de naaste, hoe we ons voelen en wat we willen weten.
- Maak van bij de start afspraken met ons over hoe en wat er zal worden gecommuniceerd.
- Gebruik ons als een informatiebron om de situatie van de patiënt in kaart te brengen.
