Ik heb het verhaal van mijn vaders zelfmoord vaak verteld. Ik voelde dat het goed voor me was.

Brecht Castel heeft weinig directe herinneringen aan zijn vader Bart. Natuurlijk herinnert hij zich die zondagmorgen in 1999: mama was hard aan het wenen. Zaterdagnacht was er telefoon van Barts vriend. Yvo had hem gevonden in zijn appartement in Brussel waar hij zichzelf het leven had benomen. “Ik was toen 8 jaar, mijn broers 6 en 4. Een drietal familieleden zat plots aan tafel te overleggen. En de pastoor kwam langs in de loop van de week. Enkele dagen later volgde een dienst in de kerk. Veel meer herinner ik me niet.” 20 jaar later gaat Brecht op zoek naar wie zijn vader nu echt was: hij interviewt vier sleutelfiguren en leest de dagboeken en brieven van zijn ouders uit die tijd. Het resultaat? Een vierdelige podcast over de impact van zelfdoding.

Brecht: “Mijn vader wist niet goed hoe hij met zijn kinderen moest omgaan. Hij was voor mij een wat afstandelijke figuur die urenlang aan de computer zat. Want dat was zijn grote passie.” Het was de tijd van computerhobbyclubs, het programmeren in het besturingssysteem Linux, de eerste stappen op internet met een piepende modem … “En steeds weer doosjes met diskettes die wij dan soms mochten platvouwen”, herinnert hij zich. “Maar vader speelde zelden met ons. Dat was zijn ding niet.”

Bart Castel kampte met een bipolaire stoornis – al sprak de psychiatrie toen van een manische-depressie Dat woog zwaar op de relatie met de mama van de drie jongens. De laatste periode van zijn leven was hij op advies van zijn therapeut alleen gaan wonen op een klein appartementje in Brussel. Brecht: “Wij wisten dat papa ziek was, maar welke ziekte? Hij kwam nog af en toe eens langs. Soms met felle ruzies. Een herinnering die ik nog heb: papa die het deurtje van de microgolfoven kapotslaat en dan hard met de auto wegrijdt. Het bericht van zijn zelfdoding kwam dus op een moment dat wij hem al een hele tijd bijna niet meer zagen. We hebben een heel warme moeder die ons opving. Als ik iets miste, is het eerder een vaderfiguur dan een concrete vader.”

Zonder kinderen leefde hij misschien nog

“Ik realiseer me nu dat ik ergens wel iets te verwerken had. Als achttienjarige heb ik veel door Europa gelift. Dan heb je steeds weer die eerste kennismaking en komt de vraag: ‘wat doen je ouders?’ Ik heb het verhaal van vaders zelfmoord heel vaak verteld in de auto. Ik voelde dat het goed voor me was. Ik ben een groot voorstander van het bespreekbaar maken van gevoelens – van kwaadheid tot schuld. Al hebben mijn broers en ik weinig of geen schuldgevoelens want we waren nog zo jong. Hoewel ik nu na het maken van die podcasts soms denk: wij waren er als kinderen voor vader misschien te veel aan. Zonder kinderen leefde hij nu
misschien nog. Hoewel: dan was ik er niet geweest, en dat is wel een heel rare gedachte.”

"Toen ik 24-25 was, realiseerde ik me pas echt dat ik mijn vader en zijn verhaal niet echt kende. Dus dacht ik: ik ga mijn moeder eens lang en grondig interviewen. Want stel je voor dat haar iets overkomt, dan krijg ik nooit meer dat volledige verhaal. Dat interview heb ik gedeeld met mijn broers en het was best heftig voor ons. Een
jaar of twee later was ik op reis met mijn vriendin en toen heb ik haar voor het eerst verteld dat ik met het idee speelde om er ook journalistiek iets mee te doen.” Brecht is historicus van opleiding, werkte toen als freelancer in de journalistiek en is nu als journalist-factchecker verbonden aan het weekblad Knack.

De podcastreeks ‘Kerekewere’ over zijn vader bestaat uit vier delen. Telkens vertrekt Brecht van het verhaal van een belangrijke figuur in het leven van zijn vader. De interviews combineert hij met dagboek- en brieffragmenten waarin zijn ouders hun gevoelens beschrijven. De vier sleutelfiguren zijn:

• Yvo, zijn kameraad bij de computerhobbyclub in Kessel-Lo;
• Psychiater Dirk De Wachter die de ouders samen in therapie had (naast de individuele therapie van de vader bij een andere psychiater);
• Bené met wie hij carpoolde naar de lerarenopleiding in het weekend avondonderwijs;
• Ria, partner en moeder van de drie kinderen.

Brecht maakte de podcast als journalist met professionele ondersteuning van een team bij De Standaard. Zijn broers schreven en spelen de muziek.

Kleur en diepgang

“De reacties op de podcast waren heel positief, zowel van mensen die ik ken als die ik niet ken. Vorige week kreeg ik nog een reactie van een meisje van wie de beste vriendin door haar psychische problemen tot zelfdoding was overgegaan. Ik lees dat mensen er echt iets aan hebben. Gelukkig maar, want ik heb echt lang
getwijfeld voor ik het deed. Ik had veel schroom. Het gaat ook in tegen mijn ingesteldheid: als journalist wil je op de achtergrond blijven. Het beeld dat ik van mijn vader heb, heeft nu veel meer kleur en diepgang. Ik voel ook meer empathie en waardering tegenover dat jarenlange worstelen met zijn problemen. Ik vind het alleen jammer dat hij niet beter is geworden. Misschien zou dat in deze tijd met een betere aanpak en medicatie wel gelukt zijn. Ik voel ook wel stevige kritiek op de psychiatrie in die periode – mijn moeder is trouwens nog
altijd heel boos op die psychiater die dacht dat het probleem zichzelf zou oplossen als vader maar alleen ging wonen.”

“De podcast maken heeft een heel verwerkingsproces op gang gezet. Je leert ook zelfdoding verwerken. Daar blijf je je hele leven mee bezig, dat proces is nooit af. Ik hoop dat het nog lang duurt voor het zover is, maar ik weet: als mama sterft, komt alles weer boven. Want ik besef nu maar al te goed welke gigantische strijd het voor haar is geweest: leven met iemand die in bepaalde periodes elke dag uit het leven kan stappen. Mama heeft echt afscheid moeten nemen in stapjes. Mijn broers hebben meegewerkt aan de podcasts en we hebben ze samen beluisterd. Dat heeft ons veel dichter bij elkaar gebracht. Een mooi neveneffect toch?"

Foto's: Anneleen Van Kuyck